Tekst typen

Typen vanuit een bed/rolstoel of bij beperkte beweegmogelijkheden zorgt vaak voor extra moeilijkheden en creatief denkwerk. Het aanpassen van enkele toegankelijkheidsinstellingen en/of het aansluiten van een extern, eventueel draadloos, toetsenbord kan al heel erg nuttig zijn. Er bestaan verschillende aangepaste toetsenborden.

Computerinstellingen die het typen gemakkelijker maken
Een gewoon toetsenbord duidelijker maken
Toetsenbordrooster
Aangepaste toetsenborden

Computerinstellingen die het typen gemakkelijker maken

Als iemand moeilijk gericht op een toets kan drukken, een bevende hand heeft of een toets te lang ingedrukt houdt, maakt dit het typen veel moeilijker. Het is niet altijd nodig om deze problemen op te lossen met een ander toetsenbord. In alle besturingssystemen (Windows, iOS, Android, ...) zijn er instellingen om het toetsenbord meer toegankelijk te maken.

Toegankelijkheidsinstellingen Windows

In Windows vind je de Filtertoetsen bij de toegankelijkheidsinstellingen voor het toetsenbord. Hiermee kan je ongewenste toetsaanslagen uitfilteren:
- Te lang blijven drukken op een toets, waardoor de letter meermaals wordt getypt.
  Je kunt instellen dat je een toets (oneindig) lang mag blijven indrukken, toch wordt deze dan maar één keer getypt.
- Toetsen per ongeluk (kort) indrukken. Je kan instellen dat je een toets altijd iets langer ingedrukt moet houden om een letter te typen. Als je dus kort drukt, verschijnt er geen letter.
- Toets meermaals achter elkaar indrukken (tremor = beven)
  Je kan instellen dat in dit geval een letter toch maar één keer wordt getypt.

Wanneer je met één hand of met één vinger moet typen, dan zijn vooral combinaties van toetsen moeilijk.
- Dankzij plaktoetsen kan je efficiënt een hoofdletter typen (i.p.v. Caps lock aan → letter → Caps lock uit, typ je shift en daarna een letter).
- Sneltoetsen maken het werken op de computer véél efficiënter, bijvoorbeeld kopiëren (ctrl + c) en plakken (ctrl + v) is efficiënter dan klikken met de muis op de knopjes hiervoor. Dankzij plaktoetsen kan je eerst op ctrl drukken en daarna op c.

In Windows zit ook woordvoorspelling standaard ingebouwd, hiermee kan je sneller en met minder inspanning typen. In Windows noemt dit 'tekstsuggesties' en je vindt het bij de instellingen voor typen → Tekstsuggesties weergeven tijdens het typen

Toegankelijkheidsinstellingen iOS

Standaard schermtoetsenbord van iOS

Het standaard schermtoetsenbord van iOS is weinig instelbaar. De grootte is aanpasbaar door het toestel horizontaal (groot) of verticaal (klein) vast te houden. Vanaf iOS 13 heeft het standaard schermtoetsenbord een goede Nederlandstalige woordvoorspelling.

Je kunt het typen eventueel motorisch vereenvoudigen (zie: Aanwijzen vereenvoudigen en verduidelijken).

Je kan via de App Store heel wat gratis alternatieve schermtoetsenborden installeren, enkele voorbeelden met heel wat interessante instelmogelijkheden zijn: GBoard, Swiftkey, Fleksy (hiervan is de grootte instelbaar), ... Het Keeble schermtoetsenbord kost €25, maar hiervoor krijg je ook enkele bijzondere lay-outs en instelmogelijkheden omdat het is ontwikkeld voor personen met een beperking.

Via ‘Tekstvervanging’ kun je woorden of zinnen koppelen aan een afkorting, tijdens het typen wordt de afkorting automatisch vervangen door het volledige woord of de zin:

mvg → Met vriendelijke groeten,
mm → modem@thomasmore.be

Je kunt Tekstvervanging vinden via Instellingen (→ Algemeen) → Toetsenbord → Tekstvervanging

Extern toetsenbord instellen iOS

iOS heeft meerdere toegankelijkheidsopties om ook een extern toetsenbord gemakkelijker bedienbaar te maken. Instellingen → Toegankelijkheid → Toetsenborden

Uitgebreide toetsenbordfuncties: soort sneltoetsen voor allerhande veel voorkomende acties. Deze zijn aanpasbaar via de instelling ‘commando’s'.
Toetsrepeteertempo: toets herhalen zolang ze wordt ingedrukt, snelheid hiervan instellen
Grendeltoetsen: Met grendeltoetsen kun je speciale toetsen (shift, ctrl, …) gebruiken zonder ze ingedrukt te houden, bijvoorbeeld bij eenhandig gebruik.
Toetsvertraging: Pas de tijd aan tussen de toetsaanslag en het activeren ervan.

Toegankelijkheidsinstellingen Android

Standaard schermtoetsenbord van Android

In Android is het schermtoetsenbord steeds een vervangbare app geweest. Mede hierdoor is het schermtoetsenbord zeer merk- en typeafhankelijk. De meest recente toestellen hebben al een schermtoetsenbord met een goede Nederlandstalige woordvoorspelling en heel wat instelmogelijkheden. Je kan bovendien vanuit de Play Store heel wat gratis alternatieve schermtoetsenborden installeren. Volgende gratis schermtoetsenborden bevatten meerdere interessante instelmogelijkheden, zoals bijvoorbeeld het vergroten van het toetsenbord waardoor ook de toetsen groter worden: GBoard, Fleksy, Swiftkey (screenshot hiernaast), ...

Aanpassen grootte Swiftkey schermtoetsenbord

Extern toetsenbord instellen Android

Ook Android heeft meerdere toegankelijkheidsopties om ook een extern toetsenbord gemakkelijker bedienbaar te maken. Instellingen → Toegankelijkheid → Interactie en behendigheid

Wanneer deze optie niet aanwezig is, moet je de gratis app “Android Toegankelijkheidstools” (Android Accessibility Suite) installeren. Zie ook Toegankelijkheidsopties aanraakscherm Android.

Plaktoetsen: Met plaktoetsen kun je speciale toetsen (shift, ctrl, …) gebruiken zonder ze ingedrukt te houden, bijvoorbeeld bij eenhandig gebruik.
Langzame toetsen: Pas de tijd aan tussen de toetsaanslag en het activeren ervan.
Repeterende toetsen: anti-tremor functie, stel in hoe lang er wordt gewacht vooraleer een tweede keer drukken op dezelfde toets wordt geaccepteerd.

De sneltoetsen van Android vind je bij Instellingen → taal en invoer → fysiek toetsenbord → sneltoetsen

Een gewoon toetsenbord duidelijker maken

Als je vindt dat er te veel letters op het toetsenbord staan of je herkent de letters op het toetsenbord onvoldoende, dan kun je dit eenvoudig oplossen door etiketten op het toetsenbord te kleven. Je kunt werken met verschillende kleuren, grootte van de letters en/of verschillend lettertype. Zo wordt het toetsenbord overzichtelijker.

Bepaalde groepen van toetsen kun je extra verduidelijken door te werken met kleuren. Zo kun je bijvoorbeeld aangeven welk toets voor welke vinger is bedoeld of je kunt de cijfers en leestekens een andere kleur geven dan de letters. Je kunt ook de tekens zelf veranderen, door bijvoorbeeld de drukletters te vervangen door etiketten met daarop schrijfletters.

Je kunt op je stickers de letters duidelijker laten contrasteren. Je werkt bijvoorbeeld met grote zwarte letters op een gele achtergrond. Je kunt ook toetsen afplakken met een blanco etiket. Zo 'verberg' je deze toetsen, bijvoorbeeld de leestekens. Het toetsenbord is daardoor minder druk en overzichtelijker.

Let wel op met etiketten: ze lossen gemakkelijk. Een oplossing is om over de stickers een doorschijnende nagellak aan te brengen, als een soort vernislaag. Nadeel is wel dat je deze nagellak er niet meer kunt afhalen.

Het is ook mogelijk om gedrukte kleefletters te kopen. Sommige drukkers maken deze zelfs op maat. Bij plastieken stickers (zeefdruk) heb je geen doorschijnende nagellak nodig, bij papieren stickers wel.

Soms volstaat het om enkele speciale toetsen zoals de SHIFT- of ENTERtoets te voorzien van een klein gekleurd stickertje. Deze vind je in een papierspeciaalzaak of bij een winkel in kantoorartikelen.

Voorzie de stickers opnieuw van een laagje nagellak om slijtage te beperken.

Gekleurde stickers voor op het toetsenbord

Toetsenbordrooster

Bij aangepaste toetsenborden kun je vaak een rooster mee bestellen. Eventueel kun je er ook één op maat laten maken voor een laptop of een gewoon toetsenbord. Een toetsenbordrooster is een plaat in metaal of plexiglas met een gaatje boven elke toets. Om een toets aan te slaan moet je nu doelbewust met je vinger door het gaatje op een toets drukken. Zo voorkom je dat je twee naast elkaar liggende toetsen samen indrukt. Bovendien biedt zo'n rooster extra steun: je hand kan rusten op de afdekplaat.

Een toetsenbordrooster past maar op één type toetsenbord. Het is dus geen goed idee om zomaar een rooster te kopen. Hoe pak je dit aan?

Je koopt samen met het toetsenbordrooster een nieuw toetsenbord aan.
Je laat een toetsenbordrooster maken op maat van jouw toetsenbord. Het is evenwel niet eenvoudig om een firma te vinden die dit kan doen tegen een aanvaardbare prijs. Zorg er zeker ook voor dat je het rooster stevig aan het toetsenbord kan bevestigen.

Met een toetsenbordrooster verhinder je dat je ongewild meerdere toetsen samen indrukt.
Ook voor mensen die met een staafje, in plaats van een vinger, typen is dit dikwijls gemakkelijker.

Een rooster is dan weer minder geschikt voor wie met meerdere vingers kan typen. Zij verliezen meestal aan typsnelheid.

Aangepaste toetsenborden

Een klassiek toetsenbord is eigenlijk een moeilijk ding. Er staan bijvoorbeeld zeer veel knopjes op die niet iedereen gebruikt, de toetsen staan dicht bij elkaar, de letters en tekens zijn niet altijd duidelijk,... Gelukkig zijn er heel wat mogelijkheden om een toetsenbord te vereenvoudigen.

In de hulpmiddelendatabank van het VAPH (www.vaph.be/hulpmiddelen/databank) kun je deze hulpmiddelen vooral vinden bij ‘Hulpmiddeleninfo’s’ → ‘computer bedienen – motoriek’ → ‘een toetsenbord bedienen’

Zie ook: www.hulpmiddeleninfo.be/hulpmiddeleninfos/computer

We geven een beperkt overzicht van enkele alternatieve toetsenborden en hulpmiddelen voor toetsenborden. Dit is een selectie op basis van snelle beschikbaarheid in een acute situatie!

De meeste toetsenborden kunnen zowel worden gebruikt voor een desktop/laptop als voor een tablet/smartphone (iOS of Android) via Bluetooth of via een extra kabeltje.

Let bij de aankoop op de indeling van het toetsenbord! De meeste klavieren in Vlaanderen hebben een azerty-indeling. De naam van deze indeling verwijst naar de eerste zes letters linksboven op het toetsenbord. Heel wat aanpassingen komen uit Engeland, Amerika of Nederland. Daar gebruikt men toetsenborden met een qwerty-indeling. Gelukkig verschillen beide indelingen niet zo erg van elkaar, toch niet wat de letters betreft. Het is mogelijk om zonder te grote problemen over te schakelen van de ene indeling naar de andere. Qwerty heeft zelfs enkele voordelen: er zijn meer aanpassingen beschikbaar en je kunt cijfers typen zonder de hoofdlettertoets te gebruiken. Een qwerty-indeling betekent dus zeker niet dat het toetsenbord onbruikbaar is.

Zowel op iOS als op Android kun je steeds een extern draadloos toetsenbord aansluiten. Zowel voor Android als voor iOS heb je meestal een extra kabeltje nodig om een gewoon toetsenbord te kunnen aansluiten. Voor Android is dit meestal een kabeltje van micro-USB naar ‘female-USB’ of van USB-C naar ‘female-USB’. Voor Apple kan dit Lightning of USB-C zijn.

Micro-USB → female-USB

USB-C → female-USB

Lightning → female - USB

Voor sommige toestellen (tablets) bestaan er ook Bluetooth toetsenborden. Er zijn zeer veel Bluetooth toetsenborden beschikbaar. De markt verandert voortdurend, waardoor het geven van voorbeelden moeilijk is. Er bestaan modellen voor iOS en modellen voor Android. Het verschil zit meestal in de speciale toetsen of in het formaat. Sommige toetsenborden functioneren tegelijk als een beschermhoes voor de tablet.

Vlaamse verdelers

skil.skilate.com/nl/producten/computerbediening/toetsenborden
www.hmc-nv.com/Toetsenborden

Toetsenborden afwassen, ontsmetten en beschermen tegen morsen

Een toetsenbord dat je beschermt tegen vocht kan je afwassen of ontsmetten en het gaat natuurlijk niet stuk wanneer je er per ongeluk op morst of bij speekselvloed.

Voor sommige toetsenborden bestaat er een 'transparante toetsenbordcover' die het toetsenbord beschermt. Het is belangrijk dat deze 'cover' perfect past op het toetsenbord. Omdat er voortdurend nieuwe toetsenborden op de markt komen, is het niet zinvol om hier te verwijzen naar een specifieke cover. Zoek best zelf even op internet naar 'toetsenbordcover' of 'keyboardcover'.

Een andere mogelijkheid is een waterdicht toetsenbord. Ook hiervoor geldt dat deze markt voortdurend wijzigt. Zoek zelf op internet naar 'waterdicht toetsenbord' of 'morsbestendig toetsenbord', 'waterproof toetsenbord'. Een bijzondere vorm hiervan is een flexibel siliconen toetsenbord.

Er bestaan ook toetsenborden die speciaal zijn gemaakt voor gebruik in ziekenhuizen, deze zijn vaak wel veel duurder.

Een echt waterdicht toetsenbord kan je vaak volledig onderdompelen in ontsmettingsvloeistof, bij een morsbestendig toetsenbord, kan dit niet. Lees de gebruiksaanwijzing!

Flexibel, siliconen waterbestendig toetsenbord

Toetsenborden met grote toetsen

Een vergroot toetsenbord is een toetsenbord met grote toetsen. Meestal ontbreken er enkele toetsen, zoals de functietoetsen en de cijfertoetsen rechts. Hierdoor blijft de totale grootte ongeveer dezelfde als bij een gewoon toetsenbord. Door de grote en duidelijke toetsen kunnen personen met motorische moeilijkheden deze toetsenborden gemakkelijker bedienen. Je kunt meestal ook een passend toetsenbordrooster kopen. Dit maakt de bediening nog gemakkelijker.

Meer alternatieven op: www.vaph.be/hulpmiddelen/databank/categories/toetsenbord-bedienen → "toetsenbord met grote toetsen"

Het Clevy-toetsenbord is het enige vergrootte toetsenbord met een azerty-indeling. Dit is dezelfde indeling als bij de Belgische standaard toetsenborden. Er wordt gebruik gemaakt van schrijfletters in plaats van hoofdletters. Het verschil in kleuren zorgt voor meer duidelijkheid. De klinkers zijn lichtblauw, de medeklinkers iets donkerder blauw. Cijfers zijn rood, leestekens oranje, andere toetsen zijn groen. Er is ook een versie met zwart-wit toetsen (enkel in qwerty indeling). Tot slot zijn de letters op de toetsen groter gedrukt dan bij een gemiddeld toetsenbord, wat de leesbaarheid vergroot.

Richtprijs: €95 - €120
Afmeting toetsen: 2 x 2 cm
Verkrijgbaar bij www.hmc-nv.com en skil.skilate.com/nl/home

Kleine toetsenborden

Kleine toetsenborden vind je in twee verschillende vormen. Een compact toetsenbord heeft toetsen met een dezelfde grootte als een gewoon toetsenbord, maar de toetsen staan wat dichter op elkaar en grote toetsen zoals de spatiebalk, enter, shift, ... zijn wel kleiner uitgevoerd. Dit kan bijvoorbeeld gemakkelijker zijn bij eenhandig typen. Bij een verkleind toetsenbord zijn de toetsen echt kleiner, er bestaat veel variatie in grootte. Een verkleind toetsenbord is bijvoorbeeld interessant voor wie een beperkt bewegingsbereik heeft of kleine vingers. Soms is er voor het indrukken van een toets ook veel minder kracht vereist.

Kleine en compacte toetsenborden vind je vaak in computerspeciaalzaken, als alternatief toetsenbord voor de laptop. Maar er bestaan natuurlijk ook sterk aangepaste, verkleinde toetsenborden in de gespecialiseerde handel.

Meer alternatieven op: www.vaph.be/hulpmiddelen/databank/categories/toetsenbord-bedienen → "compact toetsenbord"

Schermtoetsenborden

Een toetsenbord op je computerscherm is een belangrijk alternatief voor een gewoon toetsenbord. Je kunt het bedienen met een gewone of aangepaste muis, een aanraakscherm of met een schakelaar via scanning (zie: Bediening met één signaal). Je kunt ermee typen in alle programma's. De beschikbaarheid van een schermtoetsenbord hangt af van je toestel: Windows, Android of iOS.

Dankzij ingebouwde woordvoorspelling hoef je niet elke letter te typen, wat het invoeren van tekst veel efficiënter maakt.

Van gespecialiseerde schermtoetsenborden kan de lay-out volledig aanpasbaar zijn. Hierdoor kan je de indeling aanpassen aan jouw manier van bedienen, waardoor dit veel efficiënter kan dan op een standaard toetsenbord op het scherm. Deze gespecialiseerde schermtoetsenborden zijn meestal vrij duur en daarom moeilijk inzetbaar in een acute situatie. Meer informatie kan je hier vinden (zie: Communiceren met tekst - software).

Windows Schermtoetsenbord (OSK: On Screen Keyboard)

Richtprijs: gratis

Openen door ‘schermtoetsenbord’ of ‘osk’ te typen in het zoekvenster van Windows 10.

Dit toetsenbord op je computerscherm staat standaard op elke computer.

Je kunt op meerdere manieren tekst typen:

Door letters aan te klikken met de muis
Door de muiscursor even te laten stil staan boven een letter (opties → Toetsen aanwijzen)
Via scanning: (opties → toetsen opeenvolgend weergeven en selecteren), zie ook: Bediening met één signaal)

In Windows 10 is ook woordvoorspelling ingebouwd (opties → tekstsuggesties) (zie: Communiceren met tekst - technieken)

Click2Speak voor Windows

Richtprijs: gratis

Meer info op: www.click2speak.net

Click2Speak heeft meer mogelijkheden dan het schermtoetsenbord van Windows.

Zeer goede woordvoorspelling
Uitgebreide mogelijkheden, bijvoorbeeld:
- De instellingen voor grootte en positie van het toetsenbord op het scherm zijn zeer toegankelijk.
- Extra functies voor automatisch klikken met de muis (zie: Alternatieven voor de muis), waardoor het bijvoorbeeld zeer bruikbaar is voor hoofdbediening.
- Lay-out is zeer uitgebreid instelbaar. (Schikking van de toetsen kun je niet instellen)
- Tekst naar spraak

Rechtstreeks in het toetsenbord, zie ook: Communiceren met tekst - technieken

Klembordlezer: eerst tekst te selecteren op het scherm (vb. internet), daarna op een knopje op het toetsenbord

Bediening:
- Door letters aan te klikken met de muis
- Door de muiscursor even te laten stil staan boven een letter (opties → Dwell options)
- Via scanning: (opties → scanning)

Tablet/Smartphone

Tekst invoeren op tablets en smartphones met Android of iOS gaat meestal via een toetsenbord op het scherm. Je kunt hiervoor gebruik maken van de standaard meegeleverde toetsenborden of meer aanpasbare alternatieven. (Zie: Computerinstellingen die het typen makkelijker maken).